Το ηφαίστειο του Οξυλίθου για την περιοχή της Κεντρικής Εύβοιας

– Η σημασία του για τους Οξυλιθιώτες

Το ηφαιστειακό σύμπλεγμα Οξυλίθου Κεντρικής Ευβοίας με βάση την μελέτη της Ελληνικής Αρχής Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΕΑΓΜΕ) εκτείνεται σε μήκος 5,16 τ. χλμ. και περιλαμβάνει τις κοινότητες Οξυλίθου, Κληματαρίου, Κήπων, Άνω και Κάτω Κουρουνίου και Ποταμίας.

Δημιουργήθηκε (με βάση τις μετρήσεις των ειδικών) πριν 14 εκατομμύρια χρόνια. Σχετίζεται με τις διεργασίες που φέρνουν κοντά το Αιγαίο Πέλαγος με την Αφρική (σύγκλιση τεκτονικών πλακών). Αποτελείται από ηφαιστειακά πετρώματα, κυρίως ανδεσίτη και δακίτη.

Το μεγαλύτερο ύψος της λοφοσειράς βρίσκεται στον Οξύλιθο και ανέρχεται σε 414 μ. Η λοφοσειρά αυτή αποτελεί μνημείο της φύσης και περιλαμβάνεται στον κατάλογο των ελληνικών γεωτόπων (Επικαιροποιημένος κατάλογος γεωτόπων, Υπεύθυνη Μωραΐτη Ευγενία, ΙΓΜΕ, 2016, σελ.12, Νο 277, «Ηφαιστίτης Οξυλίθου Ευβοίας»).

Γεώτοποι είναι οι φυσικοί σχηματισμοί που αντιπροσωπεύουν σημαντικές στιγμές στη γεωλογική ιστορία της γης. Η προστασία των γεωτόπων καθορίζεται από το νόμο υπ’ αριθμ. 3937/2011 (ΦΕΚ 60/Α/31-3-2011), για τη «Διατήρηση της βιοποικιλότητας και άλλες διατάξεις».

Σύμφωνα με την UNESCO, γεωλογική κληρονομιά είναι το σύνολο των γεωλογικών θέσεων που αξίζει να διατηρηθούν για επιστημονικούς, ιστορικούς, πολιτισμικούς και αισθητικούς λόγους (1999).

Η πανοραμική θέα της περιοχής μένει αξέχαστη στον επισκέπτη. Το λιμάνι της Κύμης, στο βάθος η Σκύρος, η Οκτωνιά απέναντι, και στο πίσω και πλαϊνό μέρος της εκκλησίας διάσπαρτα τα χωριά της Κεντρικής Εύβοιας, Ποταμία, Πλατάνα, Ενορία, Βίταλο, Πύργος, Ανδρονιάνοι, Καλημεριάνοι κ.ά. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι λειτουργεί ως τοπόσημο για την Κεντρική Εύβοια.

Το ηφαίστειο αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για καλλιτέχνες, όχι μόνο ντόπιους αλλά και επισκέπτες στην περιοχή. Το ημερολόγιο του Συλλόγου 2021 ήταν αφιερωμένο σε αυτό το θέμα. Η Βούλα Σταματίου, ο Άλκης Πιερράκος, ο Μπάμπης Θεοδώρου, ο Τζώνυ Ουίλσον, η Μπότη Ευαγγελία, η Εύη Αθανασίου κ.α. εμπνεύστηκαν από την κορυφογραμμή και από την αισθητική απόλαυση που προσφέρει αυτό το μνημείο της φύσης.

Η βιοποικιλότητα της περιοχής είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και στοιχεία της υπάρχουν στο φυλλάδιο που δημιουργήθηκε για τον εν λόγω γεώτοπο. Την εργασία αυτή εκπόνησε ο Νώντας Καλογιάννης, ο οποίος ασχολείται, με την ιδιότητα του γεωπόνου, με την χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής.

Μια επισήμανση: η λέξη που χρησιμοποιείται για το ηφαίστειο τοπικά (ντοπιολαλιά)  είναι Τούρλα. Πρόκειται για μεσαιωνική λέξη (κληρονομημένο), στην ελληνιστική κοινή τρούλλα (κουτάλα, μικρό σφαιρικό αγγείο) με μετάθεση του ρο, <λατινική trulla. Τούρλα σημαίνει και κορυφή βουνού.

Θρησκευτικό σύμβολο για την περιοχή του Οξυλίθου η εκκλησία του Ευαγγελισμού, που βρίσκεται στο πλάτωμα, λίγο κάτω από την κορυφή του ηφαιστείου. Δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια πότε κτίστηκε ο ναός του Ευαγγελισμού, είναι τουλάχιστον 100 ετών. Από την ίδρυση του Συλλόγου, δηλαδή 1976 ως σήμερα, εδώ και 46 χρόνια, η λέξη Ευαγγελισμός περιλαμβάνεται στον τίτλο του Συλλόγου (Σύλλογος των απανταχού Οξυλιθιωτών «ο Ευαγγελισμός»).

Από τον Κίμωνα Σταματούρο και το βιβλίο του, «Οξύλιθος Τοπωνύμια, Μνημεία, Παράδοση» τιμητική έκδοση του Συλλόγου για τον εκλιπόντα (2016),  γνωρίζουμε περισσότερα στοιχεία για την κορυφή του ηφαιστείου και τους ναούς που υπήρχαν στο λόφο. Επίσης μαθαίνουμε για το παλιό πέτρινο μονοπάτι και την χρήση πέτρας, ως δομικό υλικό για χτίσιμο. Παραθέτουμε αυτούσιο το κείμενό του, γιατί παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον.

Γράφει ο  Κίμωνας Σταματούρος (σελ.88):  «Η κορυφή του Οξυλίθου (Τούρλα) με τους πέντε ναούς (Άγιο Θόδοκα, Άγιο Γεώργιο, Άγιο Βασίλειο, Ευαγγελισμό) και ενός αγνώστου Αγίου (πάνω από το πηγαδάτσι) και στο ύψος βορειοανατολικά, σε μικρή απόσταση του Ιερού Ναού του Αγίου Γεωργίου, δηλώνουν ότι το βουνό αυτό με τη γύρω περιοχή και τα υπάρχοντα μέχρι σήμερα σπήλαια (γούβες) ήταν καταφύγια ασκητών. Ο ερευνητής, θεολόγος, αείμνηστος Δημήτριος Γλυκός την περιοχή αυτή την είχε ονομάσει Άγιον όρος της Ευβοίας. Ο ναός του Αγίου Γεωργίου χρησιμοποιήθηκε και ως κοιμητηριακός ναός από τους κατοίκους του συνοικισμού Κουκουδιάνοι, σε πολύ παλαιά εποχή.

Στον Άγιο Θόδοκα (σελ. 198): «Τοποθεσία στην περιοχή του συνοικισμού Κουκουδιάνοι. Πάνω στην Τούρλα και στο μέρος που ήταν παλαιότερα Βίνα (νταμάρι) και έκοβαν πέτρα. Κοντά στα ριζά του βουνού και δυτικά της παλαιάς πέτρινης σκάλας του Ευαγγελισμού. Υπάρχουν κεραμίδια μικρού και μεγάλου σχήματος μεσαιωνικής εποχής. Από πληροφορίες γερόντων εκεί υπήρχαν και θεμέλια ναού. Θόδοκας: Προέρχεται από το βαπτιστικό όνομα Θόδω ή Θόδιος–Θόδης. Είναι υποκοριστικά των ονομάτων Θοδώρα–Θόδωρος. Τους τύπους αυτούς τους βρίσκουμε στον κώδικα του μοναστηριού Μεταμόρφωση του Σωτήρα των Γρεβενών, που είναι πιο γνωστό ως μοναστήρι του Οσίου Νικάνορα ή Ζάβορδα (16ου–18ου αιώνα). Ο Θόδοκας πιστεύω πως είναι μεγεθυντικό του Θόδος–Θόδης, κατά το γιος–γιόκας, Δήμος–Δημόκας, Μήτρος–Μητρόκας, Θόδος–Θόδοκας–Άγιος Θόδοκας=Άγιος Θεόδωρος. Τοπωνύμιο ναωνυμικό.

 

Στη Βίνα (σελ. 207):  Περιοχή στα δυτικά του υψώματος της Τούρλας. Οι παλαιότεροι από εκεί έκοβαν πέτρα και έκτιζαν τα σπίτια τους. Το κάτω δημοτικό σχολείο έχει κτισθεί με την πέτρα της περιοχής αυτής. Υπήρχε και πάνω δημοτικό σχολείο, δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου εκεί που είναι σήμερα το κοινοτικό κατάστημα. Η λέξη βίνα προέρχεται από τη λατινική VENA  με τροπή του -ε σε -ι …VINA: φλέψ, φλέγα, φλέβα ξύλου, μετάλλου, κοιτασμάτων, πετρωμάτων …Βίνα ακόμη έλεγαν όταν έβρισκαν σε χωράφια πέτρωμα που εστρεμμάτιζαν για να φυτέψουν αμπέλι. Τοπωνύμιο εδαφωνυμικό».

 

Ο Σύλλογος των απανταχού Οξυλιθιωτών προσπαθεί εδώ και χρόνια να αναδείξει το πλούσιο ιστορικό και πολιτισμικό απόθεμα της περιοχής. Από αυτήν την προσπάθεια δεν θα μπορούσε να λείψει η ανάδειξη του ηφαιστείου. Έτσι:

Κλιμάκιο της Ελληνικής Αρχής Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Ε.Α.Γ.Μ.Ε.), αποτελούμενο από την Δρ. Ζανανίρι Ειρήνη, Προϊσταμένη του Τμήματος Γενικής Γεωλογίας, Γεωλογικών Χαρτογραφήσεων και Εφαρμογών (ΓΕΧΑΕ) και την κ. Μπαρσάκη Βασιλική, Γεωλόγο – Γεωπεριβαλλοντολόγο, στα πλαίσια του Έργου “GEOINFRA: Δράσεις Γεωλογικών Χαρτογραφήσεων Ελλάδας για τη Στήριξη της Καινοτομίας και της Επιχειρηματικότητας (ΕΣΠΑ 2014-2020)”,   Επ. Υπεύθυνη: Δρ. Ειρ. Ζανανίρι, (ΥΠΟΕΡΓΟ 1 – ΠΕ 5: Γεώτοποι – Γεωδιαδρομές – Γεωπάρκα, Επ. Υπεύθυνη: Ε. Μωραΐτη, https://bit.ly/3Ldv8Ht),  πραγματοποίησε επίσκεψη κατά το χρονικό διάστημα 14/06/2021 – 17/06/2021 στην Κ. Εύβοια, με σκοπό την ανάδειξη των γεωτόπων της περιοχής.

Με στόχο τη διάχυση της πληροφορίας, δημιουργήθηκε ψηφιακή μακέτα φυλλαδίου για τον γεώτοπο “Ηφαιστειακό σύμπλεγμα Οξύλιθου Κ. Εύβοιας”, στην ελληνική και αγγλική γλώσσα και θα ακολουθήσουν κι άλλα ψηφιακά – ηλεκτρονικά προϊόντα.ύ

Ευχαριστούμε θερμά την Ελληνική Αρχή Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών για την δημιουργία του φυλλαδίου, του video αλλά και της σχετικής πινακίδας, που θα τοποθετηθεί στο χώρο, με τα στοιχεία ενδιαφέροντος για το ηφαίστειο.

Το φυλλάδιο εκτύπωσε ο Σύλλογος (στην ελληνική και αγγλική γλώσσα) και μαζί με άλλες ενέργειες σκοπεύει να αναδείξει το ηφαίστειο με πολλές δράσεις σημαντικότερες των οποίων είναι  η προστασία του μνημείου της φύσης που διαθέτουμε.  Σύντομα θα ενημερώσουμε τις τοπικές κοινότητες για τις δραστηριότητες που θα γίνουν. Ήδη έχει ξεκινήσει διαγωνισμός ζωγραφικής για παιδιά, με θέμα το ηφαίστειο του Οξυλίθου (περισσότερες πληροφορίες, καθώς και το φυλλάδιο υπάρχουν αναρτημένα στην ιστοσελίδα του Συλλόγου https://oxylithos.org)

 

Το Διοικητικό Συμβούλιο του Συλλόγου των απανταχού Οξυλιθιωτών ο Ευαγγελισμός

Μάιος  2022