Τα βυζαντινά μνημεία στον Οξύλιθο
Γνωριμία, προστασία, ανάδειξη
Σύλλογος των απανταχού Οξυλιθιωτών
Ο Ευαγγελισμός 2016
Τα βυζαντινά μνημεία στον Οξύλιθο
Β.Δ. 19-4-1921 – ΦΕΚ 68/Α/26-4-1921
“Κηρύσσονται επί του παρόντος ως προέχοντα βυζαντινά μνημεία, υπαγόμενα εις τας διατάξεις του νόμου 2447, οι κάτωθι μεσαιωνικοί ναοί: …
ε. Οξύλιθος:
1) Άγιος Νικόλαος,
2) Αγία Άννα,
3) Κοίμησις της Θεοτόκου
Ποιος είναι υπεύθυνος για τα μνημεία;
23η Εφορεία Αρχαιοτήτων Χαλκίδας
προϊσταμένη: κα Καλαμαρά Παρή
Ποια εποχή κτίστηκαν οι ναοί;
Από την εποχή της Φραγκοκρατίας προέρχεται το μεγαλύτερο μέρος των βυζαντινών μνημείων που έχουν διασωθεί στην Εύβοια. Η καταγραφή των ναών στην Εύβοια έγινε από τον Ιερώνυμο Λιάπη, σημερινό αρχιεπίσκοπο, στο διδακτορικό του με τίτλο «Μεσαιωνικά μνημεία Ευβοίας» το οποίο εκδόθηκε σε βιβλίο το 1971 και πήρε βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών.
Ποιοι έκτισαν τους ναούς;
«Μόνο στις αρχές τού επόμενου αιώνα θα συναντήσομε και πάλι άρχοντες ανάμεσα στους χορηγούς εκκλησιών. Είναι ή περίπτωση επτά μικρών ναών στην Κύμη, πού κτίστηκαν και διακοσμήθηκαν μεταξύ των ετών 1303 και 1311 με τη χορηγία, σύμφωνα με τα πορίσματα νεότερης έρευνας, τοπικών αρχόντων και όχι, όπως παλαιότερα είχε υποστηριχθεί, πλούσιων ελεύθερων χωρικών».
Μαλτέζου Χρύσα (2000)
Το βιβλίο αναφοράς για τα μεσαιωνικά μνημεία της Εύβοιας
Η αγιογράφηση των ναών
Η τεχνοτροπία των ναών και της αγιογραφίας συμφωνεί με την παράδοση που αναφέρει ότι κτίστες και αγιογράφοι εστάλησαν από την Κωνσταντινούπολη. Πρόκειται για την εποχή των Παλαιολόγων (1250-1453). Στην Εύβοια με τον Λικάριο, Ενετό ιππότη της Καρύστου (13ος αιώνας) σημειώθηκε καλλιτεχνική αναγέννηση. Οι εικόνες ζωγραφίστηκαν με ορυκτά χρώματα, σύμφωνα με την πηκτογραφία, τρόπος ζωγραφικής σε νωπό κονίαμα, χρώματα προερχόμενα από ορυκτά.
Κίμωνας Σταματούρος, Οξύλιθος Τοπωνύμια, Μνημεία, Παράδοση, αρθρογραφία στην εφημερίδα Οξύλιθος 1981-2010, τιμητική έκδοση του Συλλόγου των απανταχού Οξυλιθιωτών ο Ευαγγελισμός, Ανατολικός, 2016, σελ.65
Άγιος Νικόλαος Ριτζάνων
Ο ναός φέρει κτητορική επιγραφή στην οποία δηλώνεται και η ημερομηνία κατασκευής του 1304
Πρόκειται για σταυρεπίστεγο ναό
Ποιες τοιχογραφίες σώζονται:
-Άγιος Κοσμάς
-Ανάληψη Κυρίου
Κτητορική επιγραφή
Ο ναός συντηρήθηκε από την 23η Εφορεία Αρχαιοτήτων και λειτούργησε το Δεκέμβριο του 2015.
Παντελής Ζωγράφος, Ο άγιος Κοσμάς, αντίγραφο τοιχογραφίας από τον ναό Αγίου Νικολάου Ριτζάνων Οξυλίθου Ευβοίας, 1920, υδατογραφία σε χαρτί, 28Χ21 εκ., [συλλογή Λαμπίκη], ΒΧΜ 1903, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.
Κοίμηση της Θεοτόκου
Δεν υπάρχει κτητορική επιγραφή : συνάγεται ότι κατασκευάστηκε αρχές 14ου αιώνα.
Ο ναός είναι σταυρεπίστεγος= στη στέγη σχηματίζεται με σαφήνεια το σχήμα του σταυρού,
Περιλαμβάνει:28 τοιχογραφίες και μέρη άλλων που διασώθηκαν
Ολοκλήρωση αποκατάστασης 2012-23η εφορεία αρχαιοτήτων
Η εκκλησία αυτή έχει μελετηθεί από ιστορικούς τέχνης και μηχανικούς (Μελίτα Εμμανουήλ, Χλέπα Λιάνα) και θεωρείται ο διάκοσμός της παρόμοιος με αυτόν του Αγίου Δημητρίου στο Μακρυχώρι. Σύμφωνα με τους ειδικούς έχει από τις ωραιότερες τοιχογραφίες της περιόδου.
Παντελής Ζωγράφος, Ο αρχάγγελος Μιχαήλ, αντίγραφο τοιχογραφίας από τον ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Οξυλίθου Ευβοίας, 1919, λάδι σε μουσαμά, 102Χ61 εκ. [συλλογή Λαμπίκη], ΒΧΜ 1674, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.
Παντελής Ζωγράφος, Η Προδοσία, αντίγραφο τοιχογραφίας από τον ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου Οξυλίθου Ευβοίας, 1919, λάδι σε μουσαμά, 102Χ62,5 εκ. [συλλογή Λαμπίκη], ΒΧΜ 22847, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.
Aγία Άννα
Κτητορική επιγραφή:1370 . Ναός αφιερωμένος στη γυναίκα που επιθυμεί να αποκτήσει παιδιά.
Απλός καμαροσκέπαστος ναός με θαυμαστές τοιχογραφίες, σπουδαία χρωματολογία, κίνηση και λαμπρή πτυχολογία. Στο ναό οι ζωγράφοι είναι δυο. Στο δυτικό τμήμα του ναού υπάρχουν τοιχογραφίες λαϊκού ζωγράφου.
Ποιες τοιχογραφίες περιλαμβάνει: 17 τοιχογραφίες
Ολοκλήρωση αποκατάστασης τοιχοποιίας 1997-Δεν έχουν συντηρηθεί οι αγιογραφίες
Παντελής Ζωγράφος, Ο αρχάγγελος Γαβριήλ, λεπτομέρεια από παράσταση Ευαγγελισμού, αντίγραφο τοιχογραφίας από τον ναό Αγίας Άννας Οξυλίθου Ευβοίας, 1919 (;), υδατογραφία σε χαρτί, 31,9Χ20,3 εκ. [συλλογή Λαμπίκη], ΒΧΜ 22987, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.
Παντελής Ζωγράφος, Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, αντίγραφο τοιχογραφίας από τον ναό Αγίας Άννας Οξυλίθου Ευβοίας, 1919 (;), υδατογραφία σε χαρτί, 28,9Χ39,6 εκ. [συλλογή Λαμπίκη(;)], ΒΧΜ 23023, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.
Παντελής Ζωγράφος, Ο Παλαιός των Ημερών μεταξύ αγγέλων, αντίγραφο τοιχογραφίας από τον ναό Αγίας Άννας Οξυλίθου Ευβοίας, 1919, υδατογραφία σε χαρτί, 29,4Χ39,5 εκ. [συλλογή Λαμπίκη], ΒΧΜ 23022, Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.
Μονή Μάντζαρη
Το Μάρτιο του 2016 αποκαλύφθηκαν, μετά από 4 και πλέον αιώνες, οι τοιχογραφίες της μονής Μάντζαρη οι οποίες ανήκουν σε σημαντικό ζωγράφο της εποχής. Με βάση τον συντηρητή, οι τοιχογραφίες αποδίδονται στον 16ο αιώνα, πιθανόν και νωρίτερα, αλλά αναμένουμε τη μελέτη του Υπουργείου Πολιτισμού και την τεκμηρίωση των τοιχογραφιών για να γνωρίσουμε την εποχή και το εργαστήρι της αγιογραφίας.
Πρόκειται για πολύ σημαντικό έργο που μας αποκαλύφθηκε, έργο που έγινε με την αυτεπιστασία της 23ης Εφορείας Αρχαιοτήτων και τη συμβολή της Μητρόπολης Κύμης.
Στα ίχνη των βυζαντινών ναών της κεντρικής Εύβοιας-www.medievalroutes.gr
Αντιγράφουμε από την ιστοσελίδα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ευβοίας που προτείνει διαδρομές, πολιτιστικά δίκτυα :
«Η επόμενη στάση προτείνεται να γίνει στην Παναγία στις Σπηλιές, ναό με σημαντικές τοιχογραφίες, και να ακολουθήσει επίσκεψη στον Οξύλιθο και συγκεκριμένα στον Άγιο Νικόλαο Ριτζάνων και στην Παναγία, μνημεία στα οποία έχουν γίνει εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης και σώζουν αξιόλογες τοιχογραφίες. Στον Οξύλιθο μπορεί να γίνει μία ακόμη στάση στο ναό της Αγίας Άννας».
Προτάσεις
Σε ένα χωριό όπως ο Οξύλιθος και σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων βρίσκονται 4 ναοί βυζαντινοί ή μεταβυζαντινοί και ο αρχαιολογικός χώρος Βιγλατούρι.
Οι προτάσεις μας για τη δημιουργική ένταξη στο κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον του Οξυλίθου έχουν κατατεθεί στην Εφορεία αρχαιοτήτων και χρειάζεται να συζητηθούν από τους φορείς του χωριού.
Βιβλιογραφία
Αρθρογραφία Κίμωνα Σταματούρου- εφημερίδα Οξύλιθος-Σύλλογος απανταχού Οξυλιθιωτών
Μελίτα Εμμανουήλ
Χλέπα Λιάνα
ΜΑΛΤΕΖΟΥ (2000). ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΤΈΧΝΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 13ο ΑΙΩΝΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Δελτίον
Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, 39, 9-16.
23η Εφορεία Αρχαιοτήτων www.medievalroutes.gr
Φωτογραφίες Μονής Μάντζαρη
www. koumiotis.gr